آیا شما ویراستاری اصلاح‌گر هستید؟ تعریف شما از اصلاح‌گر بودن ویراستار چیست؟ آیا برایتان اتفاق افتاده است که در محیط کار یا در منزل (همکاران دورکار)، با دیگر اعضا بر سر موضوعی اختلاف پیدا کرده باشید و بعد همه‌چیز را به باد سرزنش و ناسزا بگیرید و خود را نیز با افتخار فردی اصلاح‌گر و دلسوز بنامید؟!
برخی اوقات حرفه ویراستاری به راه رفتن بر طنابی باریک می‌ماند. کمی خودخواهی و لغزش فکری کافی است تا به دره سوءتفاهم و اشتباه گرفتن یک مفهوم با مفهوم دیگر پرتاب شویم. اهمیت مبانی ویرایش؛ به‌ویژه روان‌شناسی ویراستار اینجا آشکار می‌شود. در این مقاله تلاش می‌کنم بخش آخر پیش‌نیازهای ویراستاری را به زبان ساده برای شما شرح دهم. (لطفاً مقاله‌های اول، دوم و سوم را هم بخوانید.)
م. اصلاح‌گر بودن و آن را با سرزنش اشتباه نگرفتن
ویراستاران باتجربه و موفق می‌دانند که ویراستاری شباهت فراوانی به پزشکی و باغبانی دارد. وظیفه پزشک، معالجه بیمار بدون سرزنش کردن اوست. وظیفه باغبان وجین علف‌های هرز، آبیاری به‌موقع و کمک به رشد و بالندگی درختان باغ است، بدون اینکه آن‌ها را به خاطر کاستی‌ها و بیماری‌های احتمالی، به باد انتقاد بگیرد. معنای صحیح اصلاح‌گر بودن نیز همین است.
بنابراین اگر ویراستاری با دیگر عوامل تولید سازگاری ندارد و مدام از وضعیت نامناسب محیط کار، صفحه‌آرا، همکار بغل‌دستی، مترجم و…؛ ایراد می‌گیرد و فضای کار را برای دیگران به جهنم تبدیل می‌کند، بهتر است کمی از حرفه خود فاصله بگیرد و ضمن مشورت با یک روان‌شناس حاذق، عزت نفس ازدست‌رفته خویش را از نو بسازد.
باور کنید سرزنش کردن مداوم دیگری یا دیگران، بیماری است و ربطی به اصلاح‌گر بودن ما ندارد. ویراستار اصلاح‌گر هوشمند است؛ دلسوز و با درایت است؛ مدام نوک پیکان خطا و ناکارآمدی را سمت دیگران نمی‌گیرد و خود برای بهبود روند امور تلاش می‌کند. ویراستار اصلاح‌گر، فن مذاکره می‌داند و درون آشفته خود را ناخودآگاه بر بیرون فرافکنی نمی‌کند.
نکته آخر اینکه ویراستار هوشمند، به دلیل عزت نفس بالایی که دارد حاضر نیست در هر محیطی، با هر ناشری و با هر همکاری، زیر یک سقف بنشیند. محیط کاری شما نامناسب است و همکاران غیر همدل هستند؟ آن محیط را ترک کنید یا اگر به هر دلیل نمی‌توانید این کار را انجام دهید، ضعف‌های ارتباطی و شخصیتی خود را پله پله مدیریت و درمان کنید. راه سومی وجود ندارد!
ن.خلاق، پویا و انعطاف‌پذیر بودن
خوشبختانه خلاقیت مهارتی اکتسابی است و می‌توان با تمرین‌های مناسب آن را فرا گرفت. این مهارت به ویراستار کمک می‌کند در تمام جنبه‌های کاری خود عملکرد فوق‌العاده‌ای داشته باشد؛ از نحوه برقراری ارتباط با نویسنده، مترجم و ناشر گرفته تا نحوه برقراری ارتباط با متن.
پویا بودن نیز موجب می‌شود ویراستار در خود رسوب نکند و همیشه برای بهتر شدن یک متن، شیوه‌ای تازه در آستین داشته باشد. خطری که یک ویراستار باتجربه را تهدید می‌کند، افتادن در دام یکنواختی، خستگی مفرط جسمی و روحی و ایستایی است. پویا بودن رمز جوان ماندن و در جریان بودن، در این حرفه دشوار است.
انعطاف‌پذیر بودن هم همین است. گاه می‌بینم همکاران، انعطاف‌پذیر بودن را با نداشتن استحکام شخصیت، مطیع بودن؛ همچنین وا دادن و کوتاه آمدن، اشتباه می‌گیرند. این‌گونه نیست.
انعطاف‌پذیر بودن از قدرت تشخیص درست و درک عمیق شرایط حساس بیرونی می‌آید. ویراستار هوشمند می‌داند که یک مسأله را می‌توان از زاویه‌های متعدد دید و بررسی کرد و نگاه فردی که از سمت دیگر به ماجرا نگاه می‌کند، می‌تواند با نگاه او کاملاً متفاوت باشد و دیدی نو نسبت به ماجرا عرضه کند؛ بنابراین با سعه‌صدر و آرامش، نظر دیگران را می‌شنود و ضمن پردازش صحیح دیدگاه‌های متنوع، بهترین راه حل را برای مسأله پیش رو انتخاب می‌کند.
س. خود را موظف به یادگیری همیشگی دانستن
این همان چیزی است که در کنار خلاقیت و پویایی، ذهن ویراستار را همیشه تیز و جوان نگه می‌دارد. به‌روز کردن دانش و اطلاعات از خوردن آب برای ویراستار ضروری‌تر است. حیف است فردی که این حرفه دشوار را آموخته است از ذات زنده، جذاب و همیشه در حال تغییر ویرایش دور و جدا بماند.
انجماد دشمن شماره یک حرفه ویراستاری است. اگر دانسته‌های یک ویراستار، از ده سال پیش او به این‌سو بهبود و صیقل پیدا نکرده باشد، او مانده است و معشوق، دست در دست محبوبی دیگر برای همیشه کاشانه عشق را ترک کرده است! ویرایش معطل هیچ ویراستاری نمی‌ماند!
ع. آشنایی با سلسله‌مراتب اداری این شغل
به نظر بدیهی و پیش‌پاافتاده می‌آید؛ اما آشنایی با سلسله‌مراتب اداری این حرفه، راه بر بسیاری از کج‌فهمی‌ها و بداخلاقی‌های احتمالی می‌بندد.
وقتی ویراستار بداند علاوه بر ناشر، نویسنده و مترجم (در مقام کارفرما و همکاران هم‌رتبه)، سرویراستار، ویراستار سطح یک، دو، سه و نمونه‌خوان نیز قرار دارند، به جای شاخ و شانه کشیدن و لجبازی‌های بی‌مورد، تلاش می‌کند بر اساس مصوبه، جایگاه اصلی خود را بشناسد و طبق آن عمل و رفتار کند.
اغلب دعواها و تنگ شدن خلق برخی از ویراستاران، به خاطر نداشتن تصویر روشنی است که از جایگاه خود میان همکاران دارند. برخی خود را مرکز عالم می‌دانند و برای ناشر و نویسنده نیز خط‌ونشان می‌کشند. برخی دیگر حتی از نمونه‌خوان هم حرف می‌شنوند و صدایشان درنمی‌آید! خوشبختانه این مهم در انجمن صنفی ویراستاران طرح و ذیل نرخ نامه مدون پیشنهادی، رتبه‌بندی‌ها و میزان دستمزد ویراستاران نیز لحاظ شده است. در مقام یکی از اعضای انجمن، امیدوارم این نرخ نامه ضمانت اجرایی محکم پیدا کند و مشکل ویراستاران در این حیطه، یک‌بار برای همیشه حل شود.
سخن آخر
ویراستار هوشمند با ناشر پدرکشتگی ندارد و دوست نویسنده و خواننده است. او امانت‌دار سایر مؤلفان و پل ارتباطی طلایی میان متن و خواننده در مسیر بهتر فهمیدن پیام است. ویراستار هوشمند از یک نویسنده متوسط، نویسنده‌ای درجه یک می‌سازد و لباسی که بر تن متن می‌پوشاند، زیبنده‌ترین لباس‌هاست.
قدر خود را بدانید، ارزان نباشید و تلاش کنید آهسته و پیوسته، خود را به زیور پیش‌نیازهای ویراستاری بیارایید.
دشوار است، زمان‌بر است؛ اما غیرممکن نیست و ارزشش را دارد. سخن‌گزار برای تک‌تک ویراستاران پرتلاش کشور؛ سلامتی، رفاه، جایگاه شایسته و دل خوش آرزو می‌کند.
