من همیشه در جست‌وجوی ویژگی‌های یک صدای سالم، جذاب و گوش‌نواز بوده‌ام؛ آن‌قدر که سال‌ها پیش شبیه یک نفوذی قهار در طایفه خوش‌صدایان ساحره رخنه کردم و دیدم به‌به چه خبر است! رنگین‌کمانی از انواع صداهای بی‌نظیر که هوش از سر من می‌برد.
کمی که بیشتر میان آن‌ها ماندم و در رفتار و گفتار آن‌ها دقیق شدم، دریافتم: «کار نیکو کردن از پر کردن است.» صاحبان صدای جادویی- آن موفق‌ترین‌هایشان- علاوه بر اینکه سبک زندگی ویژه و منحصربه‌فرد خود را دارند، تمرین‌هایی انجام می‌دهند که: «مسلمان نشنود، کافر مبیناد!»
از انجام ورزش‌های خاص گرفته تا خودشناسی و حل تعارضات درونی و بعد هم مراجعه منظم به پزشک و گفتار درمان و انجام تمرینات صداسازی.
خلاصه اینکه: این خروجی به‌شدت جذاب و شنیدنی محصول فرایندی پیچیده است و این‌گونه نیست که یک نفر صبح از خواب بیدار شود، هوای گویندگی یا سخنرانی به سرش بزند و هفته بعد به یک صداپیشه موفق و حرفهای تبدیل‌شده باشد. من ِنفوذی که خودم هم با انجام همان تمرینات به جرگه سخنران‌ها و گویندگان پیوسته‌ام، آنچه را دیده و آموخته‌ام با شما به اشتراک می‌گذارم.
ویژگی‌های یک صدای سالم، جذاب و گوش‌نواز
به‌طور کلی چهار ویژگی بسیار مهم وجود دارد که صدای افراد را از یکدیگر متمایز می‌کند. حتماً برای شما هم پیش‌آمده است که کسی کنارتان نشسته یا در حال تماشای فیلمی بوده‌اید و بعد با خود گفته‌اید: «خدایا! این آقا یا خانم چه صدای زیبا و جذابی داره یا چقدر صدای فلانی نرم، خاص و دلنشینه.»
من دلایل این جذابیت و سلامت را به شما می‌گویم.
پیش از آن بگویم هر صدایی چهار ویژگی مهم دارد:
- حجم؛
- بُرد؛
- ارتفاع یا زیر و بمی یا نازک و کلفت بودن؛
- جنس یا رنگ.
در ساده‌ترین تعریف
– حجم یا عرض صدا همان سطح و میزان قدرت (آهسته بودن، متوسط بودن یا بلند بودن) صدای یک فرد است؛
– بُرد یا طول صدا همان میزان عمق، وضوح، نفوذ، رسایی، قابل فهم بودن و شفافیت صدای یک فرد است؛ حتی اگر حجم آن کم باشد؛ (فرد آهسته صحبت می‌کند؛ اما سخنان او کامل و واضح شنیده می‌شود.)
– ارتفاع یا زیر یا بم بودن صدا همان نازک یا کلفت بودن صدای یک فرد است؛
-و رنگ، رزونانس یا تنالیته صدا که ما آن را با اصطلاح آشنای «جنس صدا» نیز می‌شناسیم.
با این تعریف، یک صدای سالم، جذاب و گوش‌نواز صدایی است که حجم، برد و ارتفاع مناسبی داشته باشد. یک صدای خارق‌العاده علاوه بر سه ویژگی گفته‌شده، رنگ و جنس خاص و منحصربه‌فردی نیز دارد که در دنیای بیان و گفتار به این دسته از صداها صداهای شاخص گفته می‌شود. صدای شاخص در برابر صدای خوب و طبیعی قرار می‌گیرد.
نکته ظریف: ما صدای بد نداریم. صدا یا خوب و طبیعی است یا شاخص. آنچه از نظر مربیان فن بیان صدای بد تعریف‌شده است، حنجره آسیب‌دیده و تارهای صوتی معیوب است.
توضیح بیشتر درباره ویژگی‌های صدای سالم
حجم صدا
یعنی اینکه ما بتوانیم با هر سه سطح صدای خود صحیح با اعتمادبه‌نفس کامل صحبت کنیم و اگر برای مثال سمت چپ و راست ما، به ترتیب ده نفر ایستاده باشند، صدای ما را به‌خوبی بشنوند.
برد صدا
یعنی اینکه صدای ما بتواند به‌خوبی فضای روبه‌رو و پشت سر ما را در سیطره خویش بگیرد، بی‌آنکه حالت داد زدن پیدا کند.
مثال می‌زنم: صدای یک هنرپیشه حرفهای و قدرتمند تئاتر بدون اینکه وضوح و قدرت خود را از دست دهد، می‌تواند تمام سالن را در بر گیرد و تماشاگر حرفهای او را کاملاً متوجه شود. در مکان‌های غیر نمایشی مثل کلاس‌های درس معمولاً اگر صدای معلم، دانش‌آموز یا دانشجو تا سه متر از روبه‌رو و پشت سر به‌خوبی شنیده شود، گفته می‌شود: بُرد صدای فرد مناسب است.
ارتفاع صدا
ارتفاع صدا را نباید با حجم صدا اشتباه گرفت. حجم صدا به وضوح، شیوایی و رسایی صدای فرد اشاره می‌کند؛ اما ارتفاع صدا به بالا یا پایین بودن فرکانس صدای یک فرد بر می‌گردد. فرکانس صدای خانم‌ها معمولاً بالا و در نتیجه صدای آن‌ها زیر یا نازک و فرکانس صدای آقایان پایین و در نتیجه صدای آن‌ها بم یا کلفت است.
این سه عامل یعنی حجم، برد و ارتفاع صدا، میزان قدرت و استحکام صدای ما را تعیین می‌کنند.
رنگ صدا؛ وجه تمایر بین صدای خوب و شاخص
به جنس یا رنگ صدای فرد در اصطلاح شخصیت صدا هم گفته می‌شود. میزان نرمی، صافی، تنالیته ویژه و مخملی بودن صدا، تعیین می‌کند صدا در ردیف صداهای شاخص و منحصربه‌فرد طبقه‌بندی شود یا در ردیف صداهای طبیعی جای گیرد.
می‌توانم بگویم رنگ و شخصیت صدا، کلیدی‌ترین بخش صدای یک فرد است.
حجم، برد و ارتفاع صدا را می‌توان با تمرین ارتقا داد؛ ولی رنگ صدا یک موهبت خدادادی است و مثل اثرانگشت فرد مختص به خود اوست و به‌هیچ‌وجه نمی‌توان آن را تغییر داد؛ بنابراین به سخنان کلاه‌بردارانی که با وعده تغییر رنگ صدای‌تان، در پی سرکیسه کردن و آسیب زدن به حنجره شما هستند، اعتنا نکنید.
رنگ صدا را می‌توان تخریب کرد؛
می‌توان آن را جلا داد؛
اما به‌هیچ‌وجه نمی‌توان آن را تغییر داد.
یکی دیگر از ویژگی‌های صدای سالم، جذاب و گوش‌نواز، وجود عشق، عاطفه و احساس در صداست. وجود احساس در صدا آن‌قدر مؤثر است که گاهی می‌توانیم تأثیر آن را از سایر موارد گفته‌شده، بیشتر بدانیم.
آیا می‌شود حس را در صدا به وجود آورد و تقویت کرد؟
بله.جز جنس صدا بقیه ویژگی‌ها را با تمرین و تکرار می‌شود تقویت کرد.
حالا که فهمیدیم یک صدای خوب صدایی است که حجم، برد و ارتفاع مناسبی داشته باشد و یک صدای خارق‌العاده علاوه بر سه ویژگی گفته‌شده، رنگ و جنس بی‌نظیر و منحصربه‌فردی هم دارد و ما اساساً چیزی به نام صدای بد نداریم،
- چه اتفاقی برای ما می‌افتد که صدای ما خالی از ویژگی‌های یک‌صدای خوب و گوش‌نواز و خارق‌العاده می‌شود؟
- چرا برخی از ما جنس صدای فوق‌العاده‌ای داریم؛ اما نمی‌توانیم از آن درست استفاده کنیم؟
- آیا همه‌چیز به ساختار حنجره و سلامت اندام آوایی ما برمی‌گردد؟
- آیا همین‌که ما با تمرین‌های مکانیکی و به ضرب و زور گرم کردن صدا، تنفس دیافراگمی، تمرین آینه، تیله،خودکار و مواردی ازاین‌دست کمی به کیفیت صدای خود اضافه کردیم، دیگر کار تمام است؟
- اگر این‌گونه است، چرا تعداد زیادی از ما در موارد متعددی که به فن بیان و طرز صحبت کردن ما مربوط می‌شود، تأثیرگذار نیستیم؟
اینجاست که پای اختلالات روان‌شناسی صدا و گفتار به میان می‌آید و ریشه اصلی شکست ما را در این حوزه مشخص می‌کند.
درباره اختلالات روان‌شناسی صدا و گفتار بیشتر می‌نویسم.
من محتوای تحریر شده را خواندم و با توجه به اطلاعات نسبی که در مورد این مطالب دارم، بسیار لذت بردم. من خیال میکنم برای اثر گذاری بیشتر و درک و محسوس شدن مطالب شاید لازم باشد کنار این محتوا یک فایل صوتی مثالدار هم تعبیه شود.
درود بر شما جناب واصف گرامی… سپاسگزارم از اظهار لطف و اظهار نظر شما.