سبک چیست و سبک‌شناسی شعر کدام است؟ یاد دوران شیرین دانشجویی به خیر. در کلیات سبک‌شناسی خواندیم که سبک در ادبیات فارسی، روش مشخص بیان مطلب است و کار ما این بود که دریابیم فلان شاعر یا نویسنده به چه شیوه ممتاز و مشخصی، سخن خود را بیان کرده است.
ما باید نحوه انتخاب و چیدمان لغات، شکل جمله‌ها و اصطلاحات، صنایع ادبی به کار گرفته‌شده و مواردی ازاین‌دست را استخراج می‌کردیم، بعد نوع زبان انتخابی را می‌فهمیدیم، موضوع را درک می‌کردیم و از همه مهم‌تر، دوره‌ای را که اثر در آن شکل‌گرفته بود نیز تشخیص می‌دادیم. آنجا بود که من هم پذیرفتم، تعریف جامع و مانع سبک دشوار و چه‌بسا ناممکن است.
برای مثال برخی حَسَب روش ویژه و منحصربه‌فردی که در تنظیم اثر خود داشتند و جریان نیرومندی که بعد از خود در شعر یا نثر به وجود آورده بودند، به سبکی شخصی رسیدند که به نام خود آن‌ها ثبت شد؛ نظیر سبک فردوسی، سبک صائب، سبک نیما و…؛ یا سبک‌های موضوعی نظیر سبک صوفیانه، سبک مذهبی و سبک تاریخی پدید آمد.
بنا بر نظر دکتر سیروس شمیسا، مهم‌ترین و معمول‌ترین تقسیم‌بندی سبک، بنا بر دوره است.
سبک‌های دوره‌ای شعر فارسی نیز به ترتیب عبارتند از:
- سبک خراسانی: نیمه دوم قرن سوم، قرن چهارم و قرن پنجم؛
- سبک حد واسط یا دوره سلجوقی: قرن ششم؛
- سبک عراقی: قرن هفتم، هشتم و نهم؛
- سبک حد واسط یا مکتب وقوع و واسوخت: قرن دهم؛
- سبک هندی: قرن یازدهم و نیمه اول قرن دوازدهم؛
- دوره بازگشت: اواسط قرن دوازدهم تا پایان قرن سیزدهم؛
- سبک حد واسط یا دوره مشروطه: نیمه اول قرن چهاردهم؛
- سبک نو: نیمه دوم قرن چهاردهم به این‌سو.
مقاله سبک‌شناسی نثر را اینجا بخوانید
هرچند به قول شمیسا و دیگر پژوهشگران این حوزه، تقسیم و طبقه‌بندی هزار و دویست سال شعر در محدوده خراسانی، عراقی، هندی و…؛ نمی‌گنجد و هر شاعر بزرگی، بی‌گمان شیوه و سبک شخصی خود را دارد.
در نظر داشته باشید هر دوره مختصات زبانی و موضوعی خاص خود را دارد و سبک حد واسط، یعنی اینکه شاعران و نویسندگان یک دوره، آرام‌آرام از سبک مألوف فاصله می‌گرفتند و خود درصدد پی افکندن طرحی نو بودند. فاصله بین سبک معتبر پیشین تا پدید آمدن و تثبیت سبک معتبر جدید، سبک حد واسط نام دارد.
